Wyścigi na 1/4 mili rzadko są traktowane poważnie przez entuzjastów rywalizacji na torach wyścigowych. Zawodnicy mają do pokonania zaledwie 400 metrów prostej, a rywalizację wygrywa ten, kto lepiej wystartuje. Wymaga to jednak sporych umiejętności. A sam motosport, to nie tylko zmagania kierowców, ale również inżynierów, którzy w tej dyscyplinie przygotowują do rywalizacji prawdziwe potwory na czterech kołach. Dziś przyjrzymy się amerykańskim mistrzostwom organizowanym przez NHRA. Zapnijcie pasy!
Hot Rod
W ramach wprowadzenia należy powiedzieć kilka słów o Hot Rodach. Są to ręcznie robione samochody, które zyskały dużą popularność w Stanach Zjednoczonych w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Wówczas dosyć tanio można było kupić samochody z lat trzydziestych. Pojazdy te często były w dobrym stanie blacharskim, a właściciele pozbywali się ich z powodu awarii mechanicznych. Hot Roderzy kupowali je i dokonywali wymiany układu napędowego, montując najczęściej łatwo dostępne i kompaktowe jednostki V8 o dużej mocy. Często dokonywali także wielu innych przeróbek znacząco poprawiających osiągi maszyny.
Wyścigi równoległe
Wyścigi równoległe stały się popularne już w latach 30. XX wieku. Wówczas to konstruktorzy hot rodów spotykali się na dnie wyschniętego jeziora Muroc na pustyni Mojave, gdzie mogli ze sobą rywalizować, a także spędzać czas w miłej atmosferze.
W 1947 roku utworzono Southern California Timing Association, a dyrektorem generalnym stowarzyszenia został Wally Parks – kierowca testowy czołgów General Motors. To właśnie z jego inicjatywy dwa lata później zorganizowano zawody „Speed Week” w Bonneville (dno wyschniętego, słonego jeziora). Były to pierwsze, profesjonalne zawody z pomiarem czasu.
Rok później na płycie lotniska w południowej Kalifornii uruchomiono pierwszy tor do wyścigów równoległych – Santa Ana Drags. Obiekt przyciągał wielu entuzjastów motoryzacji chcących sprawdzić osiągi budowanych własnoręcznie maszyn.
National Hot Rod Association
Wally Parks został tymczasem redaktorem magazynu Hot Rod. Postanowił on także stworzyć organ nadzorujący wyścigi równoległe w Stanach Zjednoczonych. W tym celu w 1951 roku powołał do życia organizację National Hot Rod Association.
Zdjęcie archiwalne / W latach 50. i 60. dragstery w mistrzostwach NHRA miały silnik umieszczony z przodu, a kierowca siedział za tylną osią
Miała ona za zadanie jednoczyć hot roderów, promować sportową postawę oraz bezpieczeństwo. Wspólnie z czasopismem Hot Rod walczyła także o poprawę wizerunku całej społeczności, która przez opinię publiczną uważana była za chuliganów stanowiących zagrożenie na drogach publicznych. NHRA zdecydowanie odcinało się od nieodpowiedzialnych kierowców. Już w pierwszym roku do organizacji dołączyło 25 000 osób.
NHRA zajęło się także organizacją zawodów. Pierwsze z nich odbyły się w kwietniu 1953 roku na parkingu Los Angeles County Fairgrounds w Pomona. Miejsce to z resztą gości wyścigi równoległe po dziś dzień inaugurując co roku nowy sezon mistrzostw.
W 1954 roku przedstawiciele NHRA wyruszyli na „Drag Safari”. Odwiedzali oni kolejne miasta i namawiali do organizowania wyścigów samochodowych z zachowaniem zasad bezpieczeństwa. Spotykali się także ze stróżami prawa i lokalnymi władzami wyjaśniając dokładnie swoje projekty dotyczące zawodów. Ich wysiłki zaowocowały utworzeniem w 1955 roku krajowych mistrzostw wyścigów równoległych.
Pierwsze zawody odbyły się w Great Bend w Kansas, na płycie lotniska używanego do szkolenia pilotów w trakcie II wojny światowej. Powojenne lotniska były z resztą w ówczesnym okresie bardzo popularnym miejscem zmagań kierowców hot rodów.
Mistrzostwa NHRA
W pierwszych latach NHRA przyznawało tytuł jedynie w kategorii Top Fuel Dragster. Od 1966 roku o mistrzostwo walczą również zawodnicy w klasie Funny Cars, a cztery lata później do walki o tytuł stanęli także kierowcy samochodów seryjnych. W 1987 roku na tory wpuszczono również motocyklistów.
Fot. Wikipedia / Dragster kategorii Funny Car, którym ścigał się Mickey Thompson
Mistrzostwa organizowane przez NHRA zyskały dużą popularność. Obecnie zmagania przyciągają najlepsze ekipy z całego kraju, a także z zagranicy. Co roku odbywają się 24 rundy.
Mimo wszelkich starań mających na celu poprawę bezpieczeństwa, czasem dochodzi do groźnych wypadków, które niekiedy kończą się śmiercią. Od 1971 roku zginęło 15 zawodników. Po każdym takim wypadku dokonywano jednak dokładnej analizy i podejmowano wszelkie działania mające za zadanie poprawić bezpieczeństwo.
Nie inaczej było w 2008 roku, gdy w wyścigu kategorii Funny Car zginął Scott Kalitta. Wówczas NHRA skróciła tymczasowo dystans wyścigów Top Fuel oraz Funny Cars. W obydwu kategoriach zawodnicy mieli rywalizować nie na dystansie 1/4 mili (402 metry), lecz 1000 stóp (305 metrów). Krótszy dystans miał obowiązywać do czasu znalezienia rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo, lecz został utrzymany po dziś dzień. Wkrótce taką formę zawodów przyjęła także FIA nadzorująca mistrzostwa Europy w Wyścigach Równoległych, a także założone w 1970 roku International Hot Rod Association.
Zasady mistrzostw NHRA
Kierowcy biorący udział w zawodach rozpoczynają zmagania od udziału w czterech sesjach kwalifikacyjnych, rozgrywanych w piątek i sobotę. Szesnastu najszybszych zawodników w każdej kategorii awansuje do niedzielnych wyścigów. Kierowcy rywalizują w nich parami w systemie meczowym. Pierwszy zawodnik z kwalifikacji mierzy się z szesnastym, drugi z piętnastym itd. Kierowca, który osiągnął w poprzednim wyścigu lepszy czas, ma przywilej wyboru pasa, po którym będzie jechał. Zwycięzca wyścigu przechodzi do kolejnego etapu, aż wyłonionych zostanie dwóch najlepszych zawodników, którzy zmierzą się ze sobą w finale.
Sam przebieg wyścigu jest bardzo prosty. Uczestnicy ustawiają się na linii startu i obserwują kolejno zapalające się światła na sygnalizatorze startowym (zwanym także choinką). Gdy zapalą się zielone światła, kierowcy ruszają, a wygrywa ten, kto pierwszy przekroczy linię mety. Zapalenie się czerwonego światła oznacza, że zawodnik popełnił falstart i zostaje on zdyskwalifikowany.
W 2007 roku wprowadzony został system play-offów. Czołowa dziesiątka pierwszej fazy sezonu ma wyrównywany dorobek punktowy i walczy w ostatnich kilku wyścigach o tytuł mistrzowski. Pozostali zawodnicy również biorą udział w wyścigach, lecz już nie liczą się w walce o końcowy triumf.
W tym roku, ze względu na pandemię koronawirusa, która doprowadziła do anulowania aż pięciu rund, postanowiono zrezygnować z tego formatu, a mistrzem został zawodnik, który uzbierał największą liczbę punktów w ciągu całego sezonu. Po mistrzostwo sięgnęli Steve Torrence (Top Fuel), Matt Hagan (Funny Car), Erica Enders-Stevens (Pro Stock) oraz Matt Smith (Pro Stock Motorcycle).
Kategorie w NHRA
NHRA organizuje wyścigi w wielu rozmaitych kategoriach. W zawodach startują różne samochody zasilane odmiennymi paliwami. Oddzielne kategorie stworzono dla wyścigowych motocykli, a także skuterów śnieżnych (maszyny te wyposażone są w kółka zamiast płóz, by możliwa była jazda na asfaltowym torze). Najważniejsza seria – NHRA Camping World Drag Racing Series – przyznaje tytuły w czterech kategoriach, które pokrótce omówimy.
Top Fuel
W tej kategorii znajdziemy najszybsze dragstery. Posiadają one ramową konstrukcję i potężny silnik umieszczony za fotelem kierowcy. Rozstaw osi tych pojazdów mieści się w przedziale od 7 112 mm do 7 620 mm. Maszyny te rozpędzają się do 160 km/h w czasie 0,8 sekundy, a po przejechaniu 200 metrów mkną już z prędkością 450 km/h. Na kierowców oddziałowują wówczas przeciążenia osiągające wartość 5,6 g.
Fot. nhra.com / Dragster kategorii Top Fuel
Pojemność silnika ograniczona została przepisami do 8 190 ccm. Jednostka napędowa o półsferycznej komorze spalania posiada dwa zawory na cylinder. Blok silnika wykonany jest z aluminium. Nie posiada on kanałów wodnych – za chłodzenie odpowiada mieszanka paliwowa oraz olej. Silniki wyposażone są w turbosprężarkę Roots napędzaną paskiem zębatym.
Top Fuel była pierwszą kategorią, w jakiej walczyli uczestnicy mistrzostw w wyścigach równoległych organizowanych przez NHRA. Początkowo rywalizowały w niej klasyczne hot rody. Ich twórcy montowali ogromne silniki V8 i zwiększali rozstaw osi. W 1954 roku Mickey Thompson przystąpił do zawodów z rewolucyjną konstrukcją. Jego pojazd miał silnik umieszczony po środku, a kierowca siedział na samym końcu maszyny, za tylną osią. Pojazd okazał się niezwykle konkurencyjny i wkrótce jego rywali stworzyli podobne dragstery.
Ich era dobiegła końca w 1970 roku, po wypadku jednego z czołowych zawodników, Dona Garlitsa. Skrzynia biegów w jego samochodzie eksplodowała, a zawodnik stracił kawałek stopy. Garlits powrócił do wyścigów równoległych w kolejnym roku, z zupełnie nową konstrukcją. Jego pojazd posiadał silnik umieszczony z tyłu, a zawodnik siedział po środku maszyny. Dziennikarze twierdzili początkowo, że maszyna ta nie ma szans z klasycznymi dragsterami. Samochód ten był jednak niezwykle konkurencyjny. Wkrótce inni zawodnicy zaczęli budować pojazdy zbliżone do maszyny Garlitsa. W niedługim czasie pojazdy z silnikiem z tyłu zdominowały wyścigi równoległe. W ten sposób dragstery przybrały obecnie znaną nam formę.
Najlepsze paliwo, czyli Nitrometan
Dokładny pomiar mocy silników jest bardzo trudny ze względu na to, że jednostki są w stanie pracować na maksymalnych obrotach jedynie przez bardzo krótki czas. Według obliczeń mogą one osiągać 8 500 – 10 000 KM. Pomiar dokonany przez firmę AVL Racing w 2015 roku wykazał w szczytowym momencie nawet 11 000 KM.
Osiągnięcie tak dużej mocy możliwe jest w dużej mierze dzięki zastosowaniu jako paliwa mieszaniny nitrometanu (regulamin dopuszcza maksymalnie 90%) i metanolu. Nitrometan jest mniej kalorycznym paliwem od benzyny, jednakże w procesie jego spalania uczestniczy znacznie mniejsza ilość tlenu. Dla porównania, do spalenia 1 kg benzyny potrzeba 14,7 kg powietrza, natomiast na tę samą ilość nitrometanu wystarczy 1,7 kg powietrza. Dzięki temu silnik jest w stanie spalić 7,6 razy więcej nitrometanu (niż benzyny), dzięki czemu generuje 2,4 razy większą moc. Dodatkowo parujący nitrometan doskonale odbiera ciepło pomagając w chłodzeniu jednostki napędowej.
Niesamowite osiągi mają jednak swoją cenę. Po każdym wyścigu jednostka napędowa jest rozbierana w celu dokładnych oględzin i wymiany uszkodzonych elementów. A wszystko to po zaledwie 100 sekundach pracy, podczas których silnik, a następnie opony doprowadzane są do optymalnej temperatury pracy, a następnie odbywa się wyścig na dystansie 300 metrów.
Funny Car
W kategorii Funny Car rywalizują samochody z silnikiem umieszczonym z przodu i nadwoziem wykonanym z włókna szklanego lub węglowego, wzorowanym na seryjnie produkowanych pojazdach. Zarówno technicznie, jak i pod względem osiągów maszyny te nie odstają zbytnio od dragsterów rywalizujących w kategorii Top Fuel. Regulamin Funny Car zezwala na korzystanie wyłączenie z silników V8 z dwoma zaworami na cylinder o pojemności nie przekraczającej 8 193 ccm. Także tutaj jednostki wspomaga turbosprężarka Roots.
Fot. nhra.com / Funny Car z nadwoziem Dodge’a
Jako paliwo wykorzystywana jest mieszanka nitrometanu (85-90%) i metanolu (10-15%). Silniki osiągają około 8 000 KM i moment obrotowy dochodzący do 9 500 Nm.
Początki Funny Car sięgają lat 60-tych, kiedy to hot roderzy zaczęli konstruować dragstery kategorii Top Fuel z nadwoziami seryjnych samochodów. W 1966 roku NHRA zorganizowała pierwsze zawody dla samochodów tej kategorii. W 1968 odbyły się dwa wyścigi, a rok później klasa ta na dobre zagościła w mistrzostwach. Nowa kategoria wzbudziła spore zainteresowanie producentów samochodów. Swoje „Funny Cary” przygotowali Ford, Mercury i Chrysler. Pod koniec lat ’90 kategorią tą zainteresowali się zamożni sponsorzy, co pomogło rozwinąć się rywalizującym w niej ekipom. Obecnie w wyścigach organizowanych przez NHRA mamy nadwozia czterech producentów przypominające dostępne na rynku samochody – Chevrolet Camaro, Dodge Charger, Ford Mustang i Toyota Camry.
Pro Stock
Kategorię tą utworzono z myślą o samochodach seryjnych, przystosowanych przez ich właścicieli do rywalizacji na 1/4 mili. Powstała ona w 1970 roku, a jej pierwowzorem była klasa Super Stock. Regulaminy faworyzowały początkowo samochody z wielkimi silnikami V8, a pierwsze dwa tytuły zdobyły maszyny z jednostkami Chrysler Hemi.
Fot. nhra.com / Dragster zbudowany na bazie seryjnego Chevroleta
NHRA starała się w późniejszych latach wyrównać szanse pojazdom z mniejszą pojemnością wprowadzając balasty wagowe. W 1982 roku porzucono to rozwiązanie ograniczając masę wszystkich maszyn (wraz z kierowcą) do 1066 kg, a pojemność silnika (bez kierowcy) do 8 195 ccm.
Zgodnie z aktualnie obowiązującym regulaminem samochód musi posiadać silnik wykonany przez tego samego producenta, który stworzył jego nadwozie. Przepisy dopuszczają jednostki V8 z jednym wałkiem rozrządu i maksymalną pojemnością 8 195 ccm. Oprogramowanie silnika ogranicza obroty do 10 500 obr./min. Jednostki napędowe są w stanie osiągnąć ponad 1500 KM. W 2016 roku z samochodów zniknęły charakterystyczne, czterogardzielowe gaźniki. Zastąpił je stosowany od dawna w seryjnych samochodach elektroniczny wtrysk paliwa.
Zawieszenie wykorzystuje części stosowane w seryjnych samochodach. Z przodu znajdują się kolumny McPersona, a z tyłu czterowachaczowe zawieszenie. Twardość zarówno przednich jak i tylnych amortyzatorów jest kontrolowana w trakcie jazdy przez jednostkę sterującą.
Nadwozia samochodów zbudowane są z karbonu. Sztywność konstrukcji zapewnia rurowa rama wykonana ze stopu chromu i molibdenu, zintegrowana z klatką bezpieczeństwa. Szklane szyby zastąpione są odpowiednikami z poliwęglanu. Każdy samochód musi natomiast posiadać oryginalne światła. Ze względu na osiągane wysokie prędkości (ponad 320 km/h) każdy pojazd ma zgodnie z regulaminem zamontowane dwa spadochrony hamujące.
Pro Stock Motorcycle
Fot. nhra.com / Motocykle również biorą udział w wyścigach równoległych
Jest to kategoria, w której rywalizują motocykliści. Mistrzostwa w tej klasie zorganizowano po raz pierwszy w 1987 roku. Początkowo w Pro Stock Motorcycle dominowały motocykle z silnikami Suzuki. Na początku nowego tysiąclecia do walki włączyli się także inni konstruktorzy – w 2002 roku zadebiutował równie konkurencyjny silnik Harley-Davidson V-Rod, a rok później do walki o zwycięstwa włączył się Buell.
Konstrukcja tych maszyn opiera się na ramie ze stali chromowo-molibdenowej. Jednakże skrywa się ona przed oczami widzów pod poszyciem z włókna węglowego lub szklanego, którego zadaniem jest zmniejszenie oporu aerodynamicznego. Rozstaw osi nie może przekraczać 1778 mm. W celu wyrównania osiągów stosuje się balast wagowy. Standardowo każda maszyna musi pokazać na wadze 261 kg. Dla motocykli wyposażonych w jednostki Harley-Davidson V-Rods, Buells, Victorys lub EBR limit ten wynosi jednak 283 kg.
Kierowcy NHRA
W każdej kategorii rywalizują inni kierowcy i każda z nich ma swoje legendy. Najbardziej utytułowanym kierowcą Top Fuel jest Tony Schumacher. Amerykanin nie ma rzecz jasna wiele wspólnego z legendą Formuły 1. Jednakże, podobnie jak on, jest rekordzistą pod względem zwycięstw w swojej kategorii. Ośmiokrotnie sięgał po mistrzostwo i wygrał 85 wyścigów.
W klasie Funny Car przez wiele lat nikt nie pobije osiągnięć Johna Force’a. Urodzony w Kalifornii kierowca zdobył aż 16 tytułów w mistrzostwach NHRA oraz jeden w serii AHRA. Po zakończeniu kariery zawodnika założył własny zespół John Force Racing, który odnosi spore sukcesy w zawodach NHRA. Od 1991 roku zdobył już 21 tytułów mistrzowskich.
W Pro Stock wyjątkowe miejsce w historii zapewnił sobie Bob Glidden. Zawodnik zdobył dziesięć tytułów w tej kategorii (z czego pięć pod rząd) i wygrał 85 wyścigów. Glidden często pojawiał się na zawodach w towarzystwie swojej żony, Etty, która pełniła rolę szefa mechaników. Najbardziej utytułowanymi motocyklistami w wyścigach równoległych są Dave Schultz i Andrew Hines. Pierwszy z nich podbijał tory NHRA pod koniec lat 80-tych i na początku 90-tych, drugi świętował swoje sukcesy już w XXI wieku.
Podsumowanie: Czy warto śledzić wyścigi równoległe?
Wyścigi równoległe nie są zapewne najbardziej widowiskową dyscypliną motosportu. Jednakże rywalizujący w nich zawodnicy muszą wykazać się doskonałym refleksem i świetnym wyczuciem maszyny. Poza błyskawicznym startem i uniknięciem buksowania kół ich zadaniem jest także odpowiednie rozgrzanie opon i silnika przed wyścigiem. Mimo, iż wiele zależy od maszyny, cały czas ma tu znaczenie czynnik ludzki.
Mówiąc o maszynach, nie sposób nie zachwycić się przygotowanymi do wyścigów równoległych samochodami. Pojazdy te imponują niesamowitymi osiągami i rozwiązaniami, które mają zapewnić jak najlepsze przyśpieszenie. Zostały one zbudowane tylko w jednym celu – pokonania w jak najkrótszym czasie niedługiego odcinka prostej. Są brutalne i bezkompromisowe. I w tym właśnie tkwi ich piękno.
