Connect with us

Czego szukasz?

Motorsport

Formuła 5000 – prawdziwa historia

22 września na australijskim torze Sandown Raceway zabrzmią potężne, 5-litrowe jednostki napędowe bolidów Formuły S5000. Seria ta nawiązuje do tradycji bardzo popularnych w latach 70. zawodów Formuły 5000. W tym artykule przybliżę wam historię mniej znanych wyścigów, w których królowały maszyny wyposażone w ogromne amerykańskie silniki.

Formuła 5000
Fot. historicracingnews.com / Taupo Historic GP of Formula 5000
Poprzednia1 z 2

Pod koniec lat 60. w Stanach Zjednoczonych powstała Formuła 5000, która zdobyła popularność na całym świecie. W efekcie krajowe mistrzostwa szybko przyjęły obowiązujące w niej zasady. Zapewniały one wyścigi bolidów na wysokim poziomie niewymagające ogromnego budżetu. Zawody przyciągnęły wielu konstruktorów m.in. McLarena, Eagle’a, Marcha, Lolę, Lotusa, Elfina, Maticha oraz Chevrona, którzy budowali własne konstrukcje napędzane przez pięciolitrowe jednostki napędowe.

SCCA Grand Prix Championship

W 1965 roku Sports Car Club of America utworzył mistrzostwa SCCA Grand Prix Championship przeznaczone dla bolidów trzech nowo utworzonych kategorii – Formuły A, B oraz C. Formuła A była dedykowana dla pojazdów z maksymalną pojemnością silnika wynoszącą 3,0 l, w Formule B obowiązywały silniki seryjne o pojemności 1,6 l (seria została później przemianowana na Formułę Atlantic), a w Formule C pojemność ograniczono do zaledwie 1,1 l.

Pojemności te nawiązywały do europejskich serii wyścigowych. W Formule 1 planowano wprowadzić pojemność 3,0 l, podobne ograniczenie obowiązywało również w wyścigu Indianapolis 500 od 1920 roku. Nadchodząca wówczas Formuła 2 miała mieć pojemność ograniczoną do 1,6 l, a w Formule Junior stosowano silniki 1,1 l.

Początkowo Formuła A nie wzbudziła dużego zainteresowania wśród zawodników i pierwszy sezon w ogóle się nie odbył. W 1966 roku tytuł zdobył Harry McIntosh za kierownicą znanego z Formuły 1 Brabhama BT7 z silnikiem o pojemności 1,5 litra. W kolejnym sezonie triumfował Chuck Kirkbride w Lotusie 18, lecz był jedynym zawodnikiem dysponującym samochodem w specyfikacji Formuły A. Sezon 1967 był natomiast zdominowany przez pojazdy Formuły B.

Zwiększamy moc

W 1968 roku w Formule A dopuszczono do użycia 5-litrowe silniki V8 z rozrządem OHV*. Inspirację dla organizatorów stanowiła seria Can-Am, gdzie pojazdy wyposażone były w silniki V8 o dużych pojemnościach, a konstruktorzy mieli sporą dowolność przy projektowaniu nadwozia. Jako pierwszy w stawce Formuły 5000 pojawił się wyposażony we wtrysk paliwa silnik Chevroleta o pojemności 5,0 l, który rozwijał moc 430-465 KM przy 6 800 obr/min. Jednostka pochodziła z modelu Camaro Z-28 rywalizującego w serii Trans-Am.

Konstruktorzy bolidów często w swoich maszynach montowali również silnik z Forda GT o mocy 350-375 KM. W celu wyrównania osiągów z jednostkami 3-litrowymi, jednostki 5-litrowe miały narzucone pewne ograniczenia. Masa bolidów Formuły 5000 wynosiła 660 kg.

Pierwszy sezon liczył osiem wyścigów, wliczając w to jedną rundę w Kanadzie na torze Mosport Park. Dystans zawodów wynosił około 190 km. W 1969 r. serię przemianowano na SCCA Continental Championship. Wyścigi Formuły A oraz Formuły B i C zaczęto wówczas rozgrywać oddzielnie. Kalendarz rozrósł się do 13 wyścigów, wśród których pojawiła się druga kanadyjska runda na torze Mont-Tremblant.  Mistrzem został Tony Abramowicz.

Fot. hiveminer.com / John Cannon, March 76B, Sandown Raceway 1977

Rok później mistrzostwa zyskały wsparcie L&M Cigarettes, który zagwarantował wynoszącą 40 000 dolarów nagrodę dla mistrza serii. Pieniądze oraz tytuł mistrzowski zdobył wówczas Kanadyjczyk – John Cannon, w McLarenie M10B z silnikiem Chevroleta.

Lata”70 XX wieku

W 1971 roku seria zmieniła nazwę na SCCA L&M Continental 5000 Championship. Koncern tytoniowy „L&M” wycofał się ze sponsoringu przed rozpoczęciem sezonu 1973. Kalendarz liczył sobie wówczas 9 rund na terytorium Stanów Zjednoczonych. Nowością były wyścigi rozgrywane na drogowych konfiguracjach owali – Michigan International Speedway oraz Pocono International Raceway.

Początek sezonu 1973 został zdominowany przez Jody’ego Schecktera, który wygrał cztery z pięciu pierwszych wyścigów. W kolejnych rundach górą był jednak Brian Redman kończąc sezon z pięcioma triumfami na koncie. Mimo to kierowca z Południowej Afryki zgromadził o 14 punktów więcej zdobywając swój pierwszy tytuł.

Następnie w 1974 r. SCCA nawiązało współpracę z USAC, a mistrzostwa zostały przemianowane na SCCA/USAC Formula 5000 Championship. W ramach porozumienia między obydwoma organizacjami do startu dopuszczone zostały bolidy znane z serii IndyCar. Pojazdy te miały dopuszczalną pojemność wynoszącą 2 650 cm3 dla silników turbodoładowanych. 4 200 cm3 dla wolnossących silników produkcyjnych z górnym wałkiem rozrządu. A także co ciekawe 5 250 cm3 dla wolnossących silników bez górnego wałka rozrządu.

Nieco później, bo w 1976 roku USAC wycofało się ze współorganizowania serii. Mistrzem został, po raz trzeci z rzędu, Brian Redman. Wyjątkowo, po raz pierwszy od trzech lat Lola nie wygrała wszystkich wyścigów w sezonie. W zawodach na Watkins Glen triumfował Alan Jones w March’u, natomiast na Road America najszybszy był Jackie Oliver w bolidzie Shadow DN6B z silnikiem Dodge V8. Jego zwycięstwo zakończyło serię triumfów jednostki Chevroleta, która trwała od 1971 roku.

Sukces serii

Kolejny sezon rozgrywany pod egidą SCCA miał liczyć 10 rund, lecz organizatorzy serii oraz promotorzy wyścigów uznali, że rywalizacja bolidów jednomiejscowych nie wzbudzi zainteresowania wśród kibiców. Przyczyniła się do tego dominacja Loli oraz rosnące koszty dla uczestników. Ostatecznie SCCA postanowiła zakończyć rozgrywanie mistrzostw, a w ich miejsce reaktywować serię Can-Am, do której dopuszczone zostały konstrukcje z Formuły 5000 z zakrywającym koła nadwoziem.

Samochody te odnosiły sukcesy i przyciągały wielu europejskich zawodników. Jednakże w 1981 roku IMSA wprowadziła nowe przepisy dla kategorii GTP powodując, że stare bolidy Formuły 5000 stały się niekonkurencyjne.

Fot. Pinterest / James Hunt, Eagle F 5000, Riverside 1974

Amerykańska Formuła 5000 w czasach swojego istnienia zyskała dużą popularność wśród kierowców. W gronie uczestniczących w rywalizacji zawodników znaleźli się Mario Andretti, Al Unser, Bobby Unser, James Hunt, Jody Scheckter, Brian Redman, David Hobbs oraz Tony Adamowicz. Co ciekawe jednym z późniejszych wywiadów Mario Andretii wypowiadał się z dużą sympatią o tej serii: – Bardzo lubiłem Formułę 5000 – mówił mistrz Formuły 1 z 1978 roku. – Świetnie się je prowadziło. W niektórych miejscach te bolidy były szybsze od Formuły 1. W Riverside, gdzie mieliśmy bardzo dużo testów Formuły 5000, nigdy nie pobiłem swojego czasu z F5000 bolidem Formuły 1.

Mimo zlikwidowania serii niektóre z bolidów wciąż można było spotkać na torze podczas startów w lokalnych zawodach.

* OHV – rodzaj rozrządu, w którym wałek rozrządu znajduje się w bloku silnika. Steruje on znajdującymi się w głowicy zaworami poprzez popychacze. Układ taki znacznie utrudnia zamontowanie więcej, niż dwóch zaworów na cylinder. W efekcie większa liczba i masa ruchomych elementów pociąga za sobą wzrost sił bezwładności.

Guards Formula 5000 Championship

W 1969 roku British Racing and Sports Car Club utworzył mistrzostwa Guards Formula 5000 Championship. Podobnie, jak w amerykańskim odpowiedniku serii, do startu dopuszczono pojazdy o masie 660 kg. Maszyny te były wyposażone w wolnossące 5-litrowe silniki V8 o rozrządzie OHV. W przeciwieństwie do SCCA Grand Prix Championship, dozwolony był napęd na 4 koła, chociaż żaden konstruktor nie zdecydował się skorzystać z tego rozwiązania.

Pierwszy sezon składał się 12 rund rozgrywanych głównie w Wielkiej Brytanii. Seria odwiedziła jednak również tory Mondello Park (Irlandia), Koksijde (Belgia), Zandvoort (Holandia) oraz Hockenheim (Niemcy). Tytuł zdobył Peter Gethin w McLarenie M10A z silnikiem Chevroleta. Brytyjczyk powtórzył swoje osiągnięcie rok później, co umożliwiło mu awans do Formuły 1.

Następnie mistrzostwa przemianowane zostały na European Formula 5000 Championships, a w kalendarzu pojawiły się wyścigi na Monzy (Włochy), Zolder (Belgia), Scandinavian Raceway (Szwecja) oraz Salzburgringu (Austria). Jedną z rund był także wyścig International Trophy rozgrywany na torze Silverstone. Impreza po raz pierwszy odbyła się w 1949 roku. Do startu dopuszczone zostały wówczas pojazdy spełniające regulamin wyścigów Grand Prix. Sponsorem zawodów został Daily Express.

Od 1950 roku wyścig gościł bolidy Formuły 1 stanowiąc niezaliczaną do klasyfikacji generalnej rundę. W 1970 roku znalazły się również w kalendarzu mistrzostw Formuły 5000, a najlepszy rezultat w tej kategorii zajął siódmy na mecie Mike Hailwood. Rok później poprawił swój wynik zajmując 5. miejsce. Wyścig na Silverstone nie był jedyną rundą rozgrywaną wspólnie z Formułą 1.

Śmierć Jo Sifferta

W 1971 w kalendarzu znalazł się wyścig na torze Brands Hatch. Na liście startowej znajdowało się 14 bolidów Formuły 1 oraz 13 pojazdów Formuły 5000. Zawody przerwano po 15 z 40 zaplanowanych okrążeń ze względu na wypadek Jo Sifferta. Szwajcar z powodu awarii zawieszenia wypadł z toru w zakręcie Hawthorn Bend. Następnie odbił się od zagłębienia terenu i dachował, po czym stanął w płomieniach. Kierowca doznał w wypadku złamania nogi i nie był w stanie wydostać się z bolidu o własnych siłach. Zawodnik został wyciągnięty z wraku dopiero po kilkunastu minutach, ponieważ nie działała żadna z gaśnic w tym punkcie toru. Było już jednak za późno. Jo Siffert zmarł w wieku 35 lat w wyniku zatrucia tlenkiem węgla.

Rywalizacji nie wznowiono, a jako wyniki wyścigu ogłoszono rezultat z 14. okrążenia. Zwycięzcą został Peter Gethin, a najwyżej sklasyfikowanym kierowcą Formuły 5000 był Alan Rollinson, który zajął dziesiątą pozycję. Imprezę rozegrano również rok później, a triumf odniósł w niej Jean-Pierre Beltoise. Najszybszy wśród zawodników Formuły 5000 był siódmy na mecie wyścigu Keith Holland.

W 1972 roku International Trophy wypadło z kalendarza European Formula 5000 Championships, jednak seria nie opuściła toru Silverstone. Runda mistrzostw pod nazwą GKN Vanwall Trophy rozegrana została w przeddzień wyścigu International Trophy. Bolidy Formuły 5000 wciąż mogły tam startować do 1974 roku.

Wróćmy jednak do 1971 roku, kiedy to sponsorem serii został Rothmans. Po mistrzostwo sięgnął wówczas Australijczyk, Frank Gardner korzystający z bolidów Loli napędzanych silnikiem Chevroleta. Rok później w klasyfikacji generalnej triumfował w Gijs van Lennep.

Fot. oldracingcars.com / Mallory Park 1973

Zmiana przepisów

Ze względu na niską wartość funta oraz rosnące koszty importu jednostek Chevroleta w 1973 roku zmieniono przepisy. Zrobiono to po to, aby umożliwić wykorzystywanie jednostek o mniejszej pojemności. Nowy regulamin dopuszczał do startu silniki od 2750 cm3 do 5000 cm3 o dowolnej liczbie cylindrów. Jednostki przekraczające pojemność 4000 ccm musiały jednak posiadać rozrząd OHV. Mniejsze silniki mogły być wyposażone w dowolny rozrząd, a także turbosprężarkę.

Wspomniane zmiany zaowocowały pojawieniem się w stawce jednostki DOHC Cosworth GA V6 o pojemności 3500 cm3 pochodzącej z Forda Capri rywalizującego w grupie 2. W kalendarzu sezonu 1973 znalazło się 18 rund, chociaż trzy z nich zostały później odwołane. Mistrzem został Teddy Pilette korzystający z pojazdów McLaren M18 oraz Chevron B24. Belg zdobył swój drugi tytuł w 1975 roku, jadąc Lolą T 400 Chevrolet. Rok wcześniej mistrzostwo wywalczył Bob Evans.

W 1976 serię przekształcono w Shellsport Group 8, mistrzostwa dla bolidów Formuły 1, Formuły 2, Formuły 5000 oraz Formuły Atlantic. Sezon składał się z 13 rund rozgrywanych na terytorium Wielkiej Brytanii. Mistrzem został David Purley za kierownicą zbudowanego zgodnie z regulaminem Formuły 5000 bolidu Chevron B30 z silnikiem Ford GAA 3.4 l V6. Rok później triumfował Tony Trimmer w bolidzie Formuły 1. Najwyżej sklasyfikowanym kierowcą Formuły 5000 był trzeci w punktacji Valentino Mussetti w samochodzie March 752 Ford GAA 3.4 l V6.

W 1978 r. seria została przekształcona w Brytyjskie Mistrzostwa Formuły 1. Do startu dopuszczone zostały wyłącznie bolidy Formuły 1 i Formuły 2. Seria ostatecznie została zlikwidowana po sezonie 1982.

Race of Champions

Race of Champions był niezaliczanym do klasyfikacji generalnej wyścigiem Formuły 1 na torze Brands Hatch. Impreza ciesząca się dużą popularnością wśród zawodników została rozegrana po raz pierwszy w 1965 roku, a w 1972 r. do startu w niej dopuszczono także bolidy Formuły 5000. Najlepszym kierowcą w tej kategorii był dziesiąty w wyścigu Alan Rollinson. Rok później konstrukcja zbudowana na zasadach F5000 odniosła zwycięstwo dzięki Peterowi Gethinowi. Brytyjczyk za kierownicą Chevrona z silnikiem Chevroleta przekroczył linię mety 3,4 sekundy przed Dennym Hulme i Jamesem Huntem. Rok później najszybszy w tej kategorii Ian Ashley zajął ósmą pozycję w wyścigu.

Zdjęcie archiwalne / Race of Champions i bolidy Formuły 5000

W 1975 roku pojawiły się głosy przeciwne startu bolidów Formuły 5000 w Race of Champions. Mimo protestów organizator zezwolił na ich udział w wyścigu. Ze względu na niegościnną aurę, silny wiatr oraz opadu deszczu i śniegu rozpoczęcie wyścigu zostało opóźnione. Do rywalizacji przystąpiły trzy bolidy Formuły 5000, lecz żaden z nich nie dotarł do mety.

Tom Belsø odpadł już na pierwszym okrążeniu po tym, jak uderzył na starcie w pojazd Jochena Massa, kończąc jego udział w wyścigu. Po tym incydencie zadecydowano, że w kolejnej edycji wystartują wyłącznie bolidy Formuły 1. Zawody były rozgrywane z przerwami do 1983 roku. Wtedy to odbyła się ostatnia edycja imprezy będąca zarazem ostatnim niezaliczanym do klasyfikacji generalnej wyścigiem Formuły 1.

GP Madrytu

13 kwietnia 1969 roku na torze Jarama rozegrany został wyścig o Grand Prix Madrytu. W rywalizacji wzięły udział bolidy Formuły 1, Formuły 2 oraz Formuły 5000. Na starcie stanęło dziesięciu kierowców, ośmiu z Wielkiej Brytanii oraz dwóch z Australii. Wyścig na dystansie 136,6 km wygrał Peter Gethin w bolidzie McLarena, pokonując Keitha Hollanda w Loli. Najwyżej sklasyfikowanym samochodem Formuły 1 był BRM, którym Tony Dean zajął trzecią pozycję – o jedną wyżej od Maxa Mosleya w bolidzie Lotusa z Formuły 2.

Grand Prix Argentyny

Po raz pierwszy Grand Prix Argentyny odbyło się w 1953 roku na torze Autódromo Juan y Óscar Gálvez znanym wówczas jako Autódromo 17 de Octubre. Organizację wyścigu zakończono po 1960 roku, do czego przyczyniło się zakończenie kariery przez Juana Manuela Fangio oraz José Froilána Gonzáleza, a także niestabilna sytuacja polityczna w kraju po wygnaniu Juana Perona.

Kolejne GP Argentyny odbyło się w 1971 roku. W wyścigu wzięły udział bolidy Formuły 1 oraz Formuły 5000. Impreza pełniła rolę rundy pokazowej, która miała zademonstrować FIA gotowość Argentyny na powrót do kalendarza Mistrzostw Świata Formuły 1. Przeprowadzenie tego typu wyścigu było wówczas wymagane przez Międzynarodową Federację Samochodową przed dodaniem nowej rundy do mistrzostw.

Impreza składała się z dwóch liczących 50 okrążeń biegów, a o wynikach decydowała suma czasów z obydwu wyścigów. Na starcie pojawiło się 10 bolidów Formuły 1 oraz 5 pojazdów Formuły 5000. Swoje zgłoszenie wycofała ekipa Ferrari ze względu na śmierć Ignazio Giuntiego, który zginął w wypadku samochodów sportowych rozgrywanym dwa tygodnie wcześniej na tym samym torze. Był on spowodowany przez Jean’a-Pierre’a Beltoise, który wjechał w samochód Giuntiego, gdy ten starał się dopchnąć go do mety, po tym, jak skończyło mu się paliwo. Francuzowi za spowodowanie wypadku zawieszono licencję wyścigową, przez co również on nie pojawił się na starcie zawodów w Argentynie.

Żaden z bolidów Formuły 5000 nie ukończył pierwszego biegu. W drugim najlepiej spisał się David Prophet w McLarenie z silnikiem Chevroleta. Zajął on czwartą pozycję, która dała mu czwartą lokatę w łącznych wynikach wyścigu o Grand Prix Argentyny. Triumfatorem zawodów został natomiast Nowozelandczyk, Chris Amon. Wyścig zyskał aprobatę FIA i w następnym roku znalazł się w kalendarzu Mistrzostw Świata, co uniemożliwiło udział bolidów Formuły 5000 w kolejnych edycjach tej imprezy.

Południowoafrykańska Formuła 1

W 1960 roku w RPA utworzono Południowoafrykańską Formułę 1, w której startowały pojazdy z Mistrzostw Świata F1. W 1968 r. dopuszczono do rywalizacji bolidy Formuły 5000, a w 1973 również bolidy Formuły 2.

Fot. justbritish.com / John Love, Lotus 49B, Gunston Team, 1969, RPA

W 1967 roku do mistrzostw dołączył pochodzący z Rodezji John Love z bolidem Copper-Climax napędzanym przez czterocylindrowy silnik o pojemności 2,7 l. Jego pojazd został pierwotnie zaprojektowany z myślą o rywalizacji na krótkich i krętych torach Tasman Series. By przystosować go do startu w Grand Prix RPA, zamontowano w nim dwa dodatkowe zbiorniki paliwa. Love świetnie się spisywał prowadząc w wyścigu, jednakże awaria pompy paliwa zepchnęła go na drugie miejsce.

Rodezyjczyk doskonale radził sobie również w Południowoafrykańskiej Formule 1. W latach 1964-1969 sześciokrotnie został mistrzem serii. Kolejne sześć tytułów, poczynając od 1970 roku wywalczył Dave Charlton. W 1975 do stawki dołączył Ian Scheckter startujący bolidem Tyrrella 007, za kierownicą którego jego brat – Jody wygrywał wyścigi F1. Zawodnik wygrał aż pięć wyścigów, lecz mistrzem ponownie został Charlton. Zawodnik bowiem poza trzema triumfami, ukończył także pięć wyścigów na drugim miejscu.

W 1976 roku ze względu na niską frekwencję oraz rosnące koszty seria została przemianowana na Formułę Atlantic. Ian Scheckter wygrał w niej cztery tytuły w latach 1976-1979, po czym dorzucił jeszcze dwa w 1983 i 1984 roku. W 1986 roku rozegrano ostatni sezon mistrzostw RPA.

Poprzednia1 z 2

5/5 (liczba głosów: 3)
Skomentuj

Leave a Reply

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Reklama